Δεξιότητες και ικανότητες NBS: Εφαρμογή στο ελληνικό Living Lab

Ως ικανότητα (Competence) ορίζεται συνήθως η δυνατότητα να ανταποκρίνεσαι με επιτυχία σε ατομικές ή κοινωνικές απαιτήσεις ή να εκτελείς αποτελεσματικά ένα έργο (Weinert, 2002). Ενσωματώνει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις και συχνά σχετίζεται με το πλαίσιο (Schneider, 2019- Le Deist & Winterton, 2005).

Οι δεξιότητες (Skills), αντίθετα, είναι συγκεκριμένες ικανότητες που αποκτούνται για την εκτέλεση καθηκόντων και μπορούν να μετρηθούν πιο άμεσα (Cedefop & UNESCO-UNEVOC, 2025).

Πεδίο εφαρμογής και πλαίσιο

Το παρόν άρθρο διερευνά πώς η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ) μπορεί να υποστηρίξει τους καταρτιζόμενους/ες στην ανάπτυξη ικανοτήτων που σχετίζονται με τις NBS. Επί του παρόντος, η ενσωμάτωση των NBS στα προγράμματα σπουδών της ΕΕΚ βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, παρά την αυξανόμενη πολιτική υποστήριξη για περιβαλλοντική εκπαίδευση μέσω πρωτοβουλιών όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και η Συμφωνία του Παρισιού (European Commission, n.d.; European Training Foundation, 2023; Solas, 2024).

Μια αξιοσημείωτη πρωτοβουλία στο πλαίσιο αυτό είναι το έργο ENABLS, το οποίο αποσκοπεί στην ενσωμάτωση της βιοποικιλότητας και των NBS στα προγράμματα σπουδών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Το έργο αυτό υποστηρίζει την καινοτομία στις διδακτικές πρακτικές μέσω της δημιουργίας επτά ζωντανών συμμετοχικών εργαστηρίων (Living Labs). Αυτά τα Living Labs λειτουργούν ως περιβάλλοντα μάθησης στον πραγματικό κόσμο, όπου συμμετέχοντες/ουσες, εκπαιδευτικοί, ερευνητές/τριες και τοπικά ενδιαφερόμενοι/ες συναντώνται για να συνδιαμορφώσουν και να δοκιμάσουν πρακτικές που βασίζονται στη φύση. Ως εκ τούτου, το ENABLS διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση των NBS ικανοτήτων σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα της ΕΕ (ENABLS, n.d.).

Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα τέτοιων πρωτοβουλιών, είναι σημαντικό να καθοριστούν οι συγκεκριμένες ικανότητες και δεξιότητες που πρέπει να αναπτύξουν οι καταρτιζόμενοι/ες προκειμένου να εφαρμόσουν με επιτυχία τις NBS. Έτσι, σε αυτό το άρθρο, θα διερευνήσουμε τις βασικές ικανότητες που σχετίζονται με την εφαρμογή των NBS, με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτές που εφαρμόζονται στο ελληνικό Living Lab, όπου θα δοκιμαστούν και θα αξιολογηθούν στην πράξη.

Εργαλεία Workshop και Μέθοδος Μελέτης Περίπτωσης

Για την ποσοτικοποίηση και τη μέτρηση των ικανοτήτων που αποκτήθηκαν στο ελληνικό LivingLab χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης ως μεθοδολογία. Αυτό το ερωτηματολόγιο δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες/ουσες να εκφράσουν τις πεποιθήσεις τους σχετικά με τις δραστηριότητες του workshop και σε ποιο βαθμό απέκτησαν γνώσεις και δεξιότητες μέσα από αυτό.

ΝBS ικανότητες στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση

Οι καταρτιζόμενοι/ες πρέπει να αποκτήσουν ποικίλες και διεπιστημονικές ικανότητες για να είναι σε θέση να εφαρμόσουν αποτελεσματικά αυτές τις λύσεις βασισμένες στη φύση (NBS) στο μελλοντικό τους εργασιακό πεδίο (Martin et al., 2023). Οι ικανότητες αυτές δεν καλύπτουν μόνο την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη, αλλά παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο οι οριζόντιες ικανότητες βιωσιμότητας, όπως αυτές που προσδιορίζονται στο πλαίσιο GreenComp (Bianchi et al., 2022) (European Training Foundation, 2023). Οι ικανότητες αυτές περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων, όπως για παράδειγμα η συστημική σκέψη, η προσαρμοστικότητα και η συλλογική δράση, οι οποίες είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της αειφορίας (Bianchi et al., 2022). Η υιοθέτηση μιας πράσινης νοοτροπίας έχει επομένως εξίσου σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει, καθώς περιλαμβάνει την υιοθέτηση αξιών και συμπεριφορών που δίνουν προτεραιότητα στην αποδοτικότητα των πόρων και τη βιωσιμότητα σε κάθε πτυχή της ζωής (Martin et al., 2023). Κατά συνέπεια, μετά τη διεξαγωγή βιβλιογραφικής έρευνας, οι τύποι ικανοτήτων και οι συναφείς δεξιότητες ταξινομήθηκαν σε υποκατηγορίες ανάλογα με την ιδιαίτερη φύση τους.

Τεχνικές ικανότητες

Τα προγράμματα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης που σχετίζονται με τις NBS απαιτούν την απόκτηση ενός εκτεταμένου φάσματος τεχνικών ικανοτήτων που διαμορφώνονται ανάλογα με τον τομέα εστίασης του προγράμματος. Στην περίπτωση ενός προγράμματος που επικεντρώνεται στην ενσωμάτωση των NBS στον γεωργικό τομέα, ικανότητες όπως οι γνώσεις και οι δεξιότητες που σχετίζονται με βιολογικές/βιώσιμες πρακτικές (π.χ. εκ περιτροπής βόσκηση, εναλλαγή καλλιεργειών, χρήση οργανικών λιπασμάτων) είναι ιδιαίτερα σημαντικές (European Training Foundation, 2023- Mulvik et al., 2023). Βλέπουμε ότι τέτοιες πρακτικές έχουν ήδη αρχίσει να ενσωματώνονται στα προγράμματα σπουδών της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρόγραμμα σπουδών αγροοικολογίας στη Βαλένθια της Ισπανίας. Το πρόγραμμα καλύπτει θέματα όπως η βιώσιμη χρήση του νερού, η χρήση οργανικών και ανόργανων λιπασμάτων, η βιώσιμη παραγωγή λαχανικών και η ηθική δέσμευση για τη διατήρηση και υπεράσπιση της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής κληρονομιάς (Mulvik et al., 2023).

Αντίθετα, σε ένα πρόγραμμα ΕΕΚ που επικεντρώνεται στον κατασκευαστικό τομέα, οι ικανότητες στην κατασκευή πράσινων στεγών και προσόψεων είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Ένα παράδειγμα τέτοιου προγράμματος μπορεί να είναι το γερμανικό πρόγραμμα σπουδών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για κηπουρούς, το οποίο επί του παρόντος επικαιροποιείται για να ενσωματώσει θέματα σχετικά με το κλίμα, τη βιοποικιλότητα και τη βιωσιμότητα (Mulvik et al., 2023).

Ικανότητες περιβαλλοντικής διαχείρισης

Είναι σημαντικό οι καταρτιζόμενοι/ες που εγγράφονται σε προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) να αποκτήσουν ισχυρές ικανότητες περιβαλλοντικής διαχείρισης για να εργάζονται αποτελεσματικά με λύσεις βασισμένες στη φύση. Σε αυτές περιλαμβάνεται η ικανότητα διενέργειας εκτιμήσεων περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η κατανόηση της ανάλυσης κύκλου ζωής (Life Cycle Analysis) και η χρήση εργαλείων για την αξιολόγηση των κινδύνων που σχετίζονται με το κλίμα. Οι δεξιότητες αυτές, ως μέρος των ευρύτερων ικανοτήτων, συμβάλλουν στη διασφάλιση ότι τα έργα NBS είναι ασφαλή, βιώσιμα και καλά προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους (European Training Foundation 2023).

Οριζόντιες ικανότητες

Είναι επίσης σημαντικό για τους καταρτιζόμενους/ες να αναπτύξουν μια σειρά από οριζόντιες ή ‘soft’ ικανότητες. Σε αυτές περιλαμβάνονται η συνεργασία με εμπειρογνώμονες και μη, η συστημική σκέψη, η κριτική σκέψη και η ικανότητα καλής συνεργασίας με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων (δεξιότητες συνεργασίας ως μέρος των οριζόντιων ικανοτήτων) (European Training Foundation, 2023- Mabon, 2023). Οι επικοινωνιακές δεξιότητες είναι επίσης σημαντικές, καθώς οι καταρτιζόμενοι/ες πρέπει να μάθουν πώς να εξηγούν τις ιδέες τους με σαφήνεια τόσο σε τεχνικούς εμπειρογνώμονες όσο και στο ευρύ κοινό (European Training Foundation, 2023). Αυτές οι ικανότητες ευθυγραμμίζονται στενά με εκείνες που τονίζονται στη μελέτη της 3s (εταίρος στο έργο eNaBlS) και στο πλαίσιο του GreenComp, οι οποίες δίνουν έμφαση σε βασικούς τομείς όπως η συστημική σκέψη, η πλαισίωση προβλημάτων, η προσαρμοστικότητα, η γνωστική ικανότητα για το μέλλον και η συλλογική δράση (Bianchi, 2022).

Ικανότητες  πολιτικής και σχεδιασμού

Για να διασφαλιστεί ότι οι λύσεις βασισμένες στη φύση  θα λειτουργήσουν σωστά σε βάθος χρόνου, οι καταρτιζόμενοι/ες  χρειάζονται επίσης βασικές γνώσεις σχετικά με τον σχεδιασμό και τις περιβαλλοντικές πολιτικές. Αυτές οι ικανότητες βοηθούν τους καταρτιζόμενους/ες να κατανοήσουν πώς να σχεδιάζουν έργα που ακολουθούν την τοπική νομοθεσία, ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν τις φυσικές περιοχές και ικανοποιούν τις ανάγκες της κοινότητας. Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουν πώς να διατηρούν τις NBS μετά την εφαρμογή τους. Ως εκ τούτου, οι καταρτιζόμενοι/ες θα πρέπει να κατανοούν πώς να παρακολουθούν τα αποτελέσματα, να εντοπίζουν πιθανές αντισταθμίσεις σε διαφορετικά πλαίσια, να διαχειρίζονται τη χρήση της γης και να συνεργάζονται με άλλους για τη μακροπρόθεσμη προστασία της φύσης (Mabon et al., 2023). Ομοίως, οι ικανότητες αυτές ευθυγραμμίζονται με εκείνες που τονίζονται στη μελέτη της 3s και στο πλαίσιο του GreenComp, όπως η πολιτική δράση, η συλλογική δράση και η ικανότητα δράσης, οι οποίες ενσωματώνονται στο NBS πρόγραμμα σπουδών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για την υποστήριξη της αποτελεσματικής και βιώσιμης εφαρμογής (Bianchi, 2022).

Οικονομικές ικανότητες

Οι χρηματοοικονομικές και επιχειρηματικές ικανότητες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην επιτυχή υλοποίηση των NBS, ιδίως σε τομείς όπου τα έργα συνήθως χρηματοδοτούνται από το δημόσιο. Για παράδειγμα, σε τομείς όπως η αποκατάσταση των δασών, η κατανόηση του τρόπου εξασφάλισης και διαχείρισης της χρηματοδότησης είναι απαραίτητη (Mabon, 2023). Συνεπώς, είναι σημαντικό να ενσωματωθεί η αξιολόγηση των επιπτώσεων και η χρηματοοικονομική ανάλυση στο σχεδιασμό του προγράμματος σπουδών στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Επιπλέον, ένα προτεινόμενο μαθησιακό σενάριο προτείνει ότι οι καταρτιζόμενοι/ες θα μπορούσαν να προβληματιστούν σχετικά με την κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική αξία των υποδομών που περιλαμβάνουν NBS. Σε αυτό το πλαίσιο, θα αναπτύξουν επίσης την κατανόηση του τρόπου χρηματοδότησης ενός έργου και θα εξασκηθούν στην παρουσίασή του στους ενδιαφερόμενους φορείς (Mulvik et al., 2023).

Αξιολόγηση ικανοτήτων στο Greek Living Lab

Για να διασφαλιστεί ότι οι δεξιότητες και οι ικανότητες που σχετίζονται με NBS είναι όχι μόνο καθορισμένες, αλλά και μετρήσιμες, τρεις εταίροι του eNaBlS (3s Research & Consulting, IDEA training και Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογίας Ελλάδος CERTH ), συνεργάζονται για τη δημιουργία εργαλείων μέτρησης των ικανοτήτων που αναπτύσσουν οι καταρτιζόμενοι/ες από την εκπαίδευση σε NBS. Η IDEA είναι επικεφαλής αυτής της εργασίας στο Ελληνικό Living Lab, όπου αναπτύσσεται ένα ειδικό πρόγραμμα σπουδών NBS στο πλαίσιο του έργου eNaBlS. Στο ελληνικό Living Lab, η IDEA ελέγχει πόσο καλά οι συμμετέχοντες/ουσες αποκτούν αυτές τις ικανότητες  σε πραγματικές συνθήκες. Τέλος, τα αποτελέσματα αυτά θα βοηθήσουν στη βελτίωση τόσο του προγράμματος σπουδών όσο και του τρόπου διδασκαλίας και αξιολόγησης αυτών των δεξιοτήτων στα προγράμματα σχετικά με NBS.  .

Ικανότητες που εξετάζονται στο Greek Living Lab

Το ελληνικό Living Lab θα πραγματοποιηθεί στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, που βρίσκεται στην παραλιακή πλευρά της Θεσσαλονίκης. Η πρωτοβουλία αυτή θα επικεντρωθεί στο σχεδιασμό της αστικής συλλογής νερού συγκεκριμένα σε ένα οικόπεδο στην περιοχή του Macedonia Palace Hotel στη Θεσσαλονίκη. Βασικό σημείο της εκδήλωσης θα είναι η συν-δημιουργία ιδεών και η δημιουργία τρισδιάστατων απεικονίσεων τεχνητής νοημοσύνης των προτεινόμενων παρεμβάσεων. Το εργαστήριο θα συντονίσει η αρχιτέκτονας και μηχανικός Σμαρώ Κατσάγγελου, η οποία αυτή τη στιγμή εκπονεί το διδακτορικό της με επίκεντρο την Αρχιτεκτονική, την Τεχνητή Νοημοσύνη και τη Ρομποτική, στο Florida Atlantic University. Η πρωταρχική ομάδα-στόχος θα είναι καταρτιζόμενοι/ες επαγγελματικής εκπαίδευσης στον κλάδο των μηχανικών. Κατά τη διάρκεια του Living Lab θα έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν βασικές ικανότητες. Οι ικανότητες που θα δοκιμαστούν και οι οποίες έχουν μεγαλύτερη εφαρμογή στο συγκεκριμένο Living Lab, θα περιλαμβάνουν την κριτική σκέψη, τη συλλογική δράση, την προώθηση της φύσης και τον μελλοντικό γραμματισμό. Ωστόσο, για να εξασφαλιστεί η ποικιλομορφία των απόψεων και να αποφευχθεί η υπερεκπροσώπηση μιας μόνο ομάδας πληθυσμού, θα ενθαρρυνθεί η συμμετοχή της ευρύτερης τοπικής κοινότητας. Συνολικά αναμένεται ότι περίπου 50 συμμετέχοντες/ουσες θα πάρουν μέρος σε αυτή τη διαδικασία.

Συμπέρασμα και προσδοκώμενα ευρήματα

Το ελληνικό Living Lab αναμένεται να δείξει ότι οι συμμετέχοντες/ουσες μπορούν να αναπτύξουν αποτελεσματικά βασικές ικανότητες μέσω της φυσικής εμπλοκής με το σχεδιασμό της συλλογής αστικού νερού. Συνεργαζόμενοι με ενδιαφερόμενους φορείς και χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως τρισδιάστατες απεικονίσεις τεχνητής νοημοσύνης, οι συμμετέχοντες/ουσες θα ενισχύσουν τόσο τις τεχνικές όσο και τις οριζόντιες ικανότητές τους. Αυτά τα αποτελέσματα θα βοηθήσουν στη βελτίωση των προγραμμάτων κατάρτισης NBS και θα δείξουν ότι το μοντέλο Living Lab είναι ένας χρήσιμος και πρακτικός τρόπος για τη διδασκαλία αυτών των ικανοτήτων σε άλλα σχολεία και κέντρα κατάρτισης.

Πηγές

Bianchi, G., Pisiotis, U. and Cabrera Giraldez, M., GreenComp The European sustainability competence framework, Punie, Y. and Bacigalupo, M. editor(s), EUR 30955 EN, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο, 2022, ISBN 978-92-76-46485-3, doi:10.2760/13286, JRC128040

Cedefop & UNESCO-UNEVOC. (2025). Ικανοποίηση των αναγκών σε δεξιότητες για την πράσινη μετάβαση: πρόβλεψη δεξιοτήτων και ΕΕΚ για ένα πιο πράσινο μέλλον: Πρακτικός οδηγός του Cedefop 4. Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. DOI: 10.2801/6833866 https://www.cedefop.europa.eu/en/publications/4220

Dowling, C. (2024).  Αρχική έκθεση για την ΕΑΥ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: Συμπεριλαμβανομένων των αρχών, του περιεχομένου της ΕΑΥ, της παιδαγωγικής, των ελλείψεων και των προτεραιοτήτων για την ΕΑΥ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την αρχιτεκτονική της επιχειρηματικότητας (Έκδοση 2.0) [Έκθεση]. NBS EduWORLD. https://nbseduworld.eu/fileadmin/user_upload/Resources/NBS-EduWORLD_MS5_Report-NBS_higher-education.pdf

ENABLS. (n.d.). Σχετικά με την επισκόπηση. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2025, από https://enabls.eu/about-overview/

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.). Ερευνητική πολιτική για λύσεις βασισμένες στη φύση. Έρευνα και καινοτομία. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2025, από https://research-and-innovation.ec.europa.eu/research-area/environment/nature-based-solutions/research-policy_en

Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Κατάρτισης. (2023). Πράσινο προσανατολισμό της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης: Διαδικασίες, πρακτικές και πολιτικές. https://www.etf.europa.eu/en/document-attachments/greta-greening-vocational-education-and-training-processes-practices-and

Le Deist, F. D., & Winterton, J. (2005). Τι είναι η Επάρκεια; Human Resource Development International, 8(1), 27-46. https://doi.org/10.1080/1367886042000338227

Martin, J., Irshaid, J., Linnerooth-Bayer, J., Scolobig, A., Aguilera Rodríguez, J. J., & Fresolone-Caparrós, A. (2023). Ευκαιρίες και εμπόδια για την ΕΑΒ σε επίπεδο ΕΕ, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό, με προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις και καινοτομίες (Παραδοτέο 5.2).https://www.phusicos.eu/globalassets/bilder/eksterne-prosjektsider/phusicos/publications/deliverable-d5-2.pdf

Mulvik, I., Stojilovska, A., Berndt, J., & Chachava, M. (2023). Δίκτυο Εκπαίδευσης για λύσεις βασισμένες στη φύση (NBS EduWORLD) Παραδοτέο D2.1 Έκθεση για την κατάσταση της τέχνης. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.16551.32166

Schneider, K. (2019). Τι σημαίνει επάρκεια;. Ψυχολογία, 10, 1938-1958. doi: 10.4236/psych.2019.1014125

SOLAS. (2024). Πράσινες δεξιότητες 2030: Η 1η Εθνική Στρατηγική Περαιτέρω Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (FET) για την Πράσινη Μετάβαση. https://www.solas.ie/f/70398/x/135e0f3789/solas-green-skills-strategy-2030.pdf